باب
هل يؤاخذ
بأعمال
الجاهلية ؟
53- (MÜSLÜMAN OLAN BİR
KİMSE) CAHİLİYE DÖNEMİNDEKİ AMELLERİNDEN DOLAYI SORUMLU TUTULUR MU BABI
189 - (120) حدثنا
عثمان بن أبي
شيبة.حدثنا
جرير، عن منصور،
عن أبي وائل،
عن عبدالله؛
قال: قال أناس
لرسول الله
عليه وسلم: يا
رسول الله! أنؤاخذ
بما عملنا في
الجاهلية؟
قال: "أما من أحسن
منكم في
الإسلام فلا
يؤاخذ بها.
ومن أساء أخذ
بعمله في الجاهلية
والإسلام".
[:-314-:] Bize Osman b. Ebî Şeybe rivayet etti. (Dediki): Bize
Cerîr, Mansur'dan, o da Ebu Vâil'den, o da Abdullah'dan işitmiş olmak üzere
rivayet etti. Abdullah şöyle demiş:
Bazıları Resulullah
(Sallallahu aleyhi ve Sellem)'e: Ey Allah'ın Resulü, cahiliye döneminde
yaptığımız amellerden sorumlu tutulacak mıyız, diye sordu.
Allah Resulü:
"Sizden İslam'da iyi amelde bulunanlar onlardan dolayı sorumlu
tutulmayacaktır ama kötü iş yapanlar cahiliye dönemindeki amelinden de, İslam
dönemindeki amelinden de sorumlu tutulacaktır. "
Diğer tahric: Buhari,
6923; Tuhfetu'l-Eşraf, 9303
190 - (120) حدثنا
محمد بن
عبدالله بن
نمير. حدثنا
أبي ووكيع. ح
وحدثنا أبو
بكر بن أبي
شيبة. واللفظ
له. حدثنا
وكيع، عن
الأعمش، عن
أبي وائل، عن
عبدالله؛ قال:
قلنا: يا
رسول الله!
أنؤاخذ بما
عملنا في
الجاهلية؟ قال:
"من أحسن في
الإسلام لم
يؤاخذ بما عمل
في الجاهلية.
ومن أساء في
الإسلام أخذ
بالأول والآخر".
[:-315-:] Bize Muhammed b. Abdullah b. Numeyr tahdis etti. Bize
babam ve Vek!' tahdis etti. (H) Bize Ebu Bekr b. Ebi Şeybe de -ki lafız
onundur- tahdis etti. Bize Vek!', A'meş'ten tahdis etti. O Ebu Vai!' den, o Abdullah'tan şöyle dediğini nakletti: Ey Allah'ın Resulü,
cahiliye döneminde yaptıklarımızdan dolayı sorgulanacak mıyız, dedik.
O: "İslam'da iyi
amel eden kimse cahiliye döneminde yaptıklarından dolayı sorgulanmayacak.
İslam'da kötülük yapan bir kimse ise ilkinden de, sonrakinden de sorumlu
tutulacaktır" buyurdu.
Diğer tahric: Buhari,
923; İbn Mace, 4242; Tuhfetu'l-Eşraf, 9258
191 - (120) حدثنا
منجاب بن الحارث
التميمي
أخبرنا علي بن
مسهر، عن
الأعمش، بهذا
الإسناد،
مثله.
[:-316-:] Bize Mincab b. Haris et-Temimi tahdis etti. Bize Ali b.
Mushir, A'meş'ten bu isnatla hadisi aynen haber verdi.
Tahric bilgisi315 nolu
hadis ile aynı.
NEVEVİ ŞERHİ: (314-316
numaralı hadisler) (314) Müslim dedi ki: "Bize Osman b. Ebu Şeybe tahdis etti.
.. sorum. lu tutulur." (2/135) (315) Müslim dedi ki: "Bize Muhammed
b. Abdullah b. Numeyr tahdis edip dedi ki ... Sorgulanır mıylZ dedik. .. ve
hadisi zikretti." (316) Müslim dedi ki: "Bize Mincab tahdis etti.
Bize İbn Mushir, A'meş'ten bu isnad ile haber verdi." Bu üç isnadın bütün
ravileri Kufelidir. Bu senetler arka arkaya ve zincirleme Kufeli ravilerden
oldukları için en az rastlanır nefis inceliklerdendir.
Abdullah'dan
kasıt İbn Mesud'dur.
Hadisin
anlamına gelince, muhakkiklerden bir topluluğun açıkladığı üzere sahih olan
şudur: Burada iyilikten (ihsan) maksat zahiren ve batınen hep birlikte İslam'a
girmek ve gerçek Müslüman olmaktır. İşte böyle olan birisinin geçmiş günahları
Kur'an-ı azimuşşanın ve sahih hadisin "İslam kendisinden önceki/eri
yıkar" gibi açık nasları ile ve Müslümanların icmaı ile bağışlanır.
Kötülükten maksat ise kalbiyle İslam'a girmemek, aksine zahiren İslam'a uyan
şahadet kelimelerini dışarıya karşı söylemekle birlikte kalbinden İslam'a
inanmayan kimsedir. Böyle bir kişi Müslümanların icmaı ile küfrü üzere kalmaya
devam eden münafık birisidir. Görünüşte Müslüman olduğunu ortaya koymadan önce
cahiliye döneminde yaptıklarından da, Müslüman olduğunu dışa karşı izhar
ettikten sonra yaptıklarından da sorumlu tutulur. Çünkü bu kişi küfrü üzere
devam eden birisidir.
Bu
(İslam'a güzel bağlanmak ve Müslüman olup, iyi işler yapmak) şeriatın
kullandığı bilinen ifadelerdir. İhlas ile ve gerçek manada İslam'a giren bir
kişi için: İslam'ı güzel birisi derler. Eğer böyle değilse İslam'ı kötü yahut
İslam'ı iyi olmayan birisi denir. Allah en iyi bilendir.
DAVUDOĞLU AÇIKLAMA: Hadîs ma'nâ
i'tibâriyle: «Küfredenlere söyle! Eğer (bundan) vazgeçerlerse geçmiş günahları
affolunacak...» âyet-i kerimesine uymaktadır. Sahih hadisde İslâmın daha önceki
kötü amellerin hükmünü yıktığı beyan olunduğu gibi bu bâbda icma-ı ümmet de
vardır.
Âyetteki
«geçmiş günahlar..» dan murâd: küfür ve sair günahlardır. İmam Ebu Hanif e bu
âyetle istidlal ederek: «mürted bir kimse tekrar müslüman olursa irtidad
halinde terk ettiği ibâdetlerinin kazası
lâzım gelmez: Fakat «kim iman tanımayıp kâfir olursa her halde yaptığı
bütün ameller boşa gider.»
âyet-i
kerimesi iktizasınca eski ibâdetleri heder olduğu için yeniden hacca gitmesi
icâbeder.
İslamda
işlenecek kötülükten murâd: bazılarına göre küfürdür. Yânî kim müslüman
olmuşken tekrar —el-Iyâzu billâh— küfre dönerse; yahud dili ile tasdik ettiği
halde kalbi ile İslâmiyetin hak dîn olduğuna inanmazsa o kimse eski ve yeni
bütün yaptıklarından mes'ul olur. Hattâbî diyor ki: «Bu hadisin zahirî,
İslâmiyetin eski amellerin hükmünü yok ettiği babındaki İcma-ı ümmete
muhaliftir; ve şöyle te'vîl edilir: Bu hadisden murad «sen kâfir iken şöyle
şöyle işler yapmadın mı? Bunları yapmana müslümanhğın bâri mâni olsa idi ya?»
gibi sözlerle o kimseyi ta'yip ve ilzam etmektir. «Yâni hadis ancak bu ma'nâyı
ifade öder; îslâmiyetin geçmiş amellerin hükmünü heder etmesine hakikatte
muhalif değildir. Kirmanî: «İhtimâl İslâmdaki kötü amelden maksad: ter temiz
müslüman olamamak yahud imanı halis olmayıp münafık kalmaktır.» diyor.
Hadisi
îmam Nevevî dahi bu şekilde tefsir etmiştir. Zira hakikî müslüman olmakta devam
eden bir kimsenin, müslüman olmazdan önceki yaptıklarından mes'ul tutulmayacağı
nass-ı Kur'an ve bir çok sahîh hadislerle sabittir.
İbn-i
Battal îslâmda yapılan kötü amelden muradın küfür olduğuna bir çok ulemanın
kail olduğunu söyleyerek sözüne şöyle devam eder: Çünkü: câhiliyet zamanında
işlediği bir masiyetten dolayı bir müslümanın mes'ul tutulamayacağına icma-ı
ümmet vardır. Müslüman olduktan sonra en büyük günahlardan birini irtikâb etse
bile müslüman kaldıkça yalnız o günahdan dolayı ceza görür.»
İmam
Nevevi bu hadisi şöyle tefsir eder: Hadisin manası hususunda sahih olan kavil,
muhakkik ulemadan bir cemaatın kavlidir ki o da buradaki ihsandan murad
İslâmiyete zahiri ve batını ile girmek ve hakiki müslüman olmaktır. Böyle bir
müslümanın kâfir olduğu zamanlar işlediği günahları affedilir. Bu cihet nass-ı
Kur'an-ı Kerim, hadis-i sahih ve müslümanların icmaî ile sabittir. Hadiste:
«İslâmiyet kendinden önceki devirlere ait olan amellerin hükmünü yıkar.» buyurulmuştur.
Kötü
amelden murad îslâmiyete kalbi ile girmeyip zahiren iki şahadeti getirerek
teslim olmak kalbi ile müslümanlığın hak olduğuna inanmamaktır. Böylesi bütün
müslümanların icmaî ile münafık olup küfrü üzre bakidir ve müslüman suretinde
görünmezden evvel islemiş olduğu cahilîyet devri amellerinden mes'ul olduğu
gibi müslüman göründüğü zaman yaptıklarından da mes'uldur. Çünkü bu adam
küfründe daimdir. Mesele şeriat örfünce malumdur. Bir kimse kemali ihlâsla
hakikaten müslüman olduğu zaman filânın îslâmı güzel oldu derler» aksi takdirde
«filânın tslâmı kötüdür denilir.»
Muhammed
eL-Übbî İmam-ı Nevevi 'nin bu tefsirini beğenmekte ve şöyle demektedir: En
güzeli Nevevi'nin tefsiridir. Nevevî îslâmiyetteki iyi ameli ihlâsla, kötü
amelide ihlâssızlıkla tefsir etmiştir. Çünkü samimi müslüman olmayan bir
kimseyi bütün amelleri ile muâhaze etmek doğru olmadığı gibi îslâmiyetteki iyi
ameli tâat, kötü ameli muhalefet diye tefsir etmek te makbul değildir. Zira
böyle bir tefsir îslâmiyet'in kendinden önceki amelleri hükümsüz bırakmasını
tâata ve müstakbelde şeriata muhalefet etmemeğe bağlı olmayı icab eder. Halbuki
mesele öyle değildir.